Η χειρουργική αφαίρεση εγκλείστων (πλήρως καλυμμένων από ούλα) ή ημιεγκλείστων (καλυμμένων κατά ένα τμήμα της μύλης) δοντιών για διάφορους λόγους είναι αναγκαία σε μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στις μέρες μας.
Οι τρίτοι γομφίοι, γνωστοί ως σωφρονιστήρες ή φρονιμήτες, είναι τα δόντια, που παραμένουν συχνότερα έγκλειστα ή ημιέγκλειστα λόγω έλλειψης χώρου στον οδοντικό φραγμό. Η φλεγμονή της καλύπτρας, δηλαδή των ούλων που καλύπτουν τμήμα της μύλης των ημιεγκλείστων σωφρονιστήρων, καλείται περιστεφανίτιδα και αποτελεί τον συχνότερο λόγο, για τον οποίο οι ασθενείς ζητούν επείγουσα εκτίμηση και θεραπεία από Στοματικό και Γναθοπροσωπικό Χειρουργό.
Σε αντίθεση με τους ημιεγκλείστους και τους σωφρονιστήρες, που έχουν ήδη ανατείλει πλήρως στο φραγμό, δεν απαιτούν όλοι οι έγκλειστοι σωφρονιστήρες χειρουργική αφαίρεση! Η κάθε περίπτωση αξιολογείται εξατομικευμένα από τον Στοματικό και Γναθοπροσωπικό Χειρουργό, που αφού αξιολογήσει πλήθος παραγόντων, ανάμεσα στους οποίους τις ανάγκες και προσδοκίες του ασθενούς, ενημερώνει σχετικά τον ασθενή, ώστε να αποφασίσουν από κοινού σχετικά με τον ενδεδειγμένο τρόπο και χρόνο θεραπείας.
Η χειρουργική εξαγωγή ημιεγκλείστου/εγκλείστου σωφρονιστήρα αποτελεί χειρουργική πράξη με ποικίλο βαθμό δυσκολίας και σχετίζεται με πλήθος διεγχειρητικών και μετεγχειρητικών επιπλοκών, όπως:
- Αιμορραγία
- Τραυματισμός νεύρων (κάτω φατνιακό, γενειακό) με επακόλουθη μετεγχειρητική υπαισθησία
- Κάταγμα παρακείμενου δοντιού ή αποκατάστασης παρακείμενου δοντιού
- Προώθηση τμήματος ή ολόκληρου του εγκλείστου σε παρακείμενους ανατομικούς χώρους
- Στοματοκολπική επικοινωνία (επικοινωνία με το ιγμόρειο άντρο)
- Κάταγμα κάτω γνάθου
Η ασφαλής χειρουργική αφαίρεση εγκλείστων προϋποθέτει τεχνογνωσία και εμπειρία του επεμβαίνοντος ιατρού, ώστε να προληφθούν οι παραπάνω επιπλοκές. Ακόμη, ο Στοματικός και Γναθοπροσωπικός Χειρουργός είναι ο πλέον άρτια εκπαιδευμένος κλινικός, που μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπλοκές αυτές, αν ο μη γένοιτο, συμβούν.
Η χειρουργική αφαίρεση εγκλείστων υπό γενική αναισθησία κρίνεται ενδεδειγμένη σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, όταν η θέση τους δυσχεραίνει την προσπέλαση υπό τοπική αναισθησία ή έχει αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών, που αντιμετωπίζονται ευκολότερα υπό γενική αναισθησία. Όπως σε όλες τις χειρουργικές ειδικότητες, έτσι και στην Στοματική και Γναθοπροσωπική Χειρουργική προτιμάται η εκτέλεση επεμβάσεων υπό τοπική αναισθησία, όταν αυτό είναι εφικτό, ώστε να αποφεύγεται έκθεση του ασθενούς στους κινδύνους της γενικής αναισθησίας και να μη χρειάζεται έστω και ημερήσια νοσηλεία του.
Οι σωφρονιστήρες δεν είναι τα μόνα δόντια, που μπορεί να παραμείνουν έγκλειστα. Πρακτικά οποιοδήποτε δόντι μπορεί να μείνει έγκλειστο, εφόσον υφίστανται παράγοντες, που εμποδίζουν την ομαλή ανατολή του. Δεύτεροι σε συχνότητα έγκλεισης είναι οι κυνόδοντες της άνω γνάθου, ακολουθούμενοι από τους προγομφίους της κάτω γνάθου. Σε κάποιες περιπτώσεις τα δόντια αυτά δεν αφαιρούνται αλλά αποκαλύπτονται χειρουργικά από Στοματικό και Γναθοπροσωπικό Χειρουργό σε μια προσπάθεια υποβοηθούμενης ανατολής (= τοποθέτησης έλξεων στο έγκλειστο δόντια, ώστε αυτό να διευθετηθεί στον οδοντικό φραγμό) με την συνεργασία ορθοδοντικού.
Μικρό ποσοστό ασθενών έχουν υπεράριθμα δόντια, που συνήθως παραμένουν έγκλειστα στις γνάθους λόγω έλλειψης χώρου και συχνά πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά για την πρόληψη μελλοντικών επιπλοκών.